ტელესკოპები

ტელესკოპი -ასტრონომიული ხელსაწყო; იყენებენ ციურ ობიექტებზე დასაკვირვებლად. არსებობს სამი ტიპის ტელესკოპი: ლინზიანი , სარკიანი  და სარკიან-ლინზიანი სისტემები.
ფიქრობენ, რომ ტელესკოპის უმთავრესი დანიშნულება ციურ მნათობთა გამოსახულების გადიდებაა. სინამდვილეში ტელესკოპის სიმძლავრე მარტო გამოსახულების გადიდების მიხედვით კი არ განისაზღვრება, არამედ დასამზერი ობიექტის რაც შეიძლება მეტი გამოსხივების შეკრების უნარითაც. ამას განაპირობებს მისი ობიექტივის დიამეტრი, მით მეტია მისი ფართობი, ე.ი. დიდია სინათლის რაოდენობაც, რომელსაც ობიექტივი კრებს და ამიტომ მეტი ვარსკვლავის დანახვა შეგვიძლია. ტელესკოპით ისეთ ვარსკვლავებსაც დავინახავთ, რომლებსაც სუსტი ნათების გამო, შეუიარაღებელი თვალით საერთოდ ვერ ვამჩნევთ. ციურ სხეულებზე ხანგრძლივი დროით დაკვირვებისათვის ტელესკოპს სპეციალურ მბრუნაც სადგომზე ამაგრებენ

ჰაბლის ტელესკოპი

ჰაბლის ტელესკოპს სახელი დაერქვა ცნობილი ასტრონომის ედვინ პ.ჰაბლის (1889-1953) საპატივსაცემოდ. ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპი (HST ) წარმოადგენს დიდ, კოსმოსურ ობსერვატორიას, რომელმაც დიდი წვლილი შეიტანა ასტრონომიის დანვითარებაში. ტელესკოპმა შეგვიქმნა უპრეცენდენტოდ ღრმა და ნათელი წარმოდგენა სამყაროს შესახებ.


გალილეის ტელესკოპი
გასაკვირია, მაგარამ უძველესი ტელესკოპის შემქმნელის ვინაობა დღესაც დავის საგანია. სწავლულების ნაწილი ამბობს, რომ მისი შემქმნელი ჰოლანდიელი ოპტიკოსი, სათვალის ლინზებით მოვაჭრე ზაქარია იანსენია, სხვები კი ვარაუდობენ, რომ ტელესკოპი მე-13 საუკუნის ინგლისელმა ფილოსოფოსმა როჯერ ბეკონმა გამოიგონა. ისიც ცნობილია, რომ უხსოვარი დროის ტელესკოპის შექმნას გალილეო გალილეისაც მიაწერენ. მან 1609 წელს შექმნა ლინზა სათვალისათვის და აღმოაჩინა კომბინაცია, რომელიც მრავალჯერად ახლოხედვას უზრუნველყოფდა. გალილეის ტელესკოპი მხოლოდ სამჯერადი გადიდების საშუალებას იძლეოდა, მაშინ, როცა დღეს უკვე ტელესკოპი 30-ჯერ ადიდებს ობიექტს. მიუხედავად ამისა, გალილეიმ თავისი ხელსაწყოთი მოახერხა იუპიტერის 4 თანამგზავრი, მთვარის არასწორი ზედაპირი და მზის ლაქები დაენახა.
გასაკვირია, მაგარამ უძველესი ტელესკოპის შემქმნელის ვინაობა დღესაც დავის საგანია. სწავლულების ნაწილი ამბობს, რომ მისი შემქმნელი ჰოლანდიელი ოპტიკოსი, სათვალის ლინზებით მოვაჭრე ზაქარია იანსენია, სხვები კი ვარაუდობენ, რომ ტელესკოპი მე-13 საუკუნის ინგლისელმა ფილოსოფოსმა როჯერ ბეკონმა გამოიგონა. ისიც ცნობილია, რომ უხსოვარი დროის ტელესკოპის შექმნას გალილეო გალილეისაც მიაწერენ. მან 1609 წელს შექმნა ლინზა სათვალისათვის და აღმოაჩინა კომბინაცია, რომელიც მრავალჯერად ახლოხედვას უზრუნველყოფდა. გალილეის ტელესკოპი მხოლოდ სამჯერადი გადიდების საშუალებას იძლეოდა, მაშინ, როცა დღეს უკვე ტელესკოპი 30-ჯერ ადიდებს ობიექტს. მიუხედავად ამისა, გალილეიმ თავისი ხელსაწყოთი მოახერხა იუპიტერის 4 თანამგზავრი, მთვარის არასწორი ზედაპირი და მზის ლაქები დაენახა.

big bang

დიდი აფეთქების თეორია სამყაროს შექმნის დღეისათვის ყველაზე მიღებული  მოდელია. დიდი აფეთქების თეორიის მიხედვით სამყარო წარმოიქმნა უსასრულო სიმკვრივის და ტემპერატურის მდგომარეობიდან დაახლოებით 14 მილიარდი წლის წინ

სამყაროს წარმოქმნის ქრონოლოგია
1) 0 წმ. – დიდი აფეთქება. იწყება სამყაროს გაფართოება.
2) 10-43 წმ. – პლანკის დრო. სამყაროს რადიუსია 10-35 სმ. (პლანკის სიგრძე). ტემპერატურა დაახლ. 10 32 K. ამ მომენტამდე სამყაროს ქონდა სრული სიმეტრია: ოთხივე სტიქია გაერთიანებული იყო. თანამედროვე ფიზიკისთვის უცნობია უფრო ადრეული სტადია (არსებობს მხოლოდ ვარაუდები). “პლანკის დროს” შემდეგ სიმეტრია ირღვევა; გრავიტაცია ცალკევდება. 4 სტიქია ჯერ კიდევ გაერთიანებულია. სამყარო შედის “დიდი გაერთიანებული თეორიის” ერაში (GUT).
3) 10 -35 წმ. – ტემპერატურა ვარდება 10 28 K-მდე. სამყარო შედის “ცრუ ვაკუუმის” ერაში. ვაკუუმის ენერგია ზრდის ინფლაციას. 10 -32 წმ. სამყარო გრეუფრუტის ზომიდან მზის სისტემის მოცულობის ხდება.
4) 10 -35 წმ. -დან ინფლაცია ნელდება. იწყება “ნამდვილი ვაკუუმის” ერა.
5) 10 -10 წმ. ტემპერატურა ვარდება 10 15 K-მდე. რადიაცია მძლავრდება. იწყება რადიაციით-დომინირებული ერა. ფოტონებს საკმარისი ენერგია აქვთ იმისთვის, რომ გადაიქცნენ ნაწილაკი/ანტინაწილაკის წყვილად (მანამ, სანამ E>mc2, სადაც E არის ფოტონის ენერგია და m ნაწილაკი/ანტინაწილაკის მასსა).
6) 10 -4 წმ. ტემპერატურა ვარდება 10 13 K-მდე. კვარკების შესაქმნელად სამყაროში უკვე არასაკმარისი ენერგიაა.
7) 10 -3 წმ. ტემპერატურა ვარდება 10 12 K-მდე. პროტონების შესაქმნელად სამყაროში უკვე არასაკმარისი ენერგიაა. ამ დროისთვის უკვე შექმნილია ყველა პროტონი, რაც კი არსებობს და ოდესმე იარსებებს სამყაროში.
10 -3 წმ.-დან 100 წმ.-მდე – ნუკლეოსინთეზის ერა. პროტონები ერთმანეთთან რეაქციაში შედიან. ამ ერის დასასრულისთვის ტემპერატურა ვარდება 10 9 K-მდე. თერმობირთვული რეაქციები ჩერდება. სამყაროს შემადგენლობაა: დაახ. 70% წყალბადი და 25% ჰელიუმი. ჩანს დეუტერიუმის, ლითიუმის, ბორონის და ბერილიუმის კვალი.
9) 100 წამიდან – 300 000 წლამდე – ბირთვული ერა. სამყარო მთლიანად იონიზირებულია და აგრძელებს გაფართოებას. სამყარო რადიაციისადმი გაუმჭვირვალე ხდება, რადგან თავისუფალი ელექტრონები კარგი შთამთქმელები არიან. სამყარო თერმულ წონასწორობაშია.
10) 300 000 წლიდან – ტემპერატურა ვარდება 3000 K-მდე. ელექტრონებს და პროტონებს უკვე შუძლიათ ატომის შედგენა. სამყარო ხდება გამჭვირვალე. რადიაცია და მატერია ცალკავდება – ისინი უკვე აღარ არიან თერმულ წონასწორობაში. სამყარო ხდება მატერიით-დომინირებული.
დაახლ. 10 8 წელი – კოსმოსური ღრუბლებიდან და გაზიდან იქმნება ვარსკვლავთა პირველი პოპულაცია. მასიური ვარსკვლავები ქმნიან მეტალებს (ყველაფერი, რაც მძიმეა წყალბადზე და ჰელიუმზე). ფორმირებას იწყებენ გალაქტიკები. უხვადაა მეტალის მტვერი.
7 მილიარდი წელი (დაახ.) – ფორმირდება მზე და მზის სისტემა.
13,7 მილიარდი წელი (დაახ.) – თანამედროვე კოსმოსი.

დედამიწა

დედამიწა მზის სისტემის მზიდან მესამე პლანეტაა. იგი უდიდესია დედამიწის ტიპის პლანეტებს შორის და სამყაროში ცნობილი ერთადერთი ადგილია, რომელიც დასახლებულია ცოცხალი არსებებით. იგი დაახლოებით 4,5 მილიარდი წლის წინ წარმოიქმნა და მალევე შეიძინა თავისი ერთადერთი ბინებრივი თანამგზავრი მთვარე

• ეკვატორული რადიუსი: 6 378,1 
• პოლარული რადიუსი: 6 356.8 კმ
• საშუალო რადიუსი: 6 371 კმ
• ეკვატორის სიგრძე: 40 075,02 კმ
• მერიდიანის სიგრძე: 40 007,86 კმ
• დედამიწის ზედაპირი: 510,072 მლნ კმsup>2
• მსოფლიო ოკეანის ზედაპირი: 361,132 მლნ კმsup>2 (70,8 %)
• ხმელეთის ზედაპირი: 148,94 მლნ კმsup>2 (29 %)
• დედამიწის მოცულობა: 1,0832073 x 10 12 კმ³
• დედამიწის მასა: 5,9736 x 10 24, რომელთაგან 7% წყალზე მოდის
• დედამიწის საშუალო სიმკვრივე: 5.515 გ/სმ³
• ჰაერის ტემპერატურა მინიმალური: -89 °C ( 184 °K ) პოლუსებზე, მაქსიმალური 57,7 °C ( 331 °K ) ეკვატორზე.
• ჰაერის შემადგენლობა: 78.08% აზოტი, 20.95% ჟანგბადი, 0.93% არგონი, 0.038% ნახშირორჟანგი.
• აფელიუმი: 152 097 701 კმ, 1.0167103335 ა.ე.
• პერიფელიუმი: 147 098 074 კმ, 0.9832898912 ა.ე.
• ექსცენტრისიტეტი: 0.016710219
• ორბიტაზე მოძრაობის სიჩქარე: 29783 მ/წმ.

 დედამიწის 71% დაფარულია ოკეანეებით დანარჩენი კონტინენტებით და კუნძულებით.დედამიწა მზის ირგვლივ ერთ ბრუნს აკეთებს 365,26 დღის განმავლობაში.დედამიწის ღერძი ორბიტის სიბრტყისადმი დახრილია 23,4 გრადუსით.რაც იწვევს წელიწადის დროთა ცვლილებას.



                                               
                                                              შინაგანი აგებულება       

დედამიწა რამდენიმე თითქმის კონცენტრული შრისაგან შედგება: დედამიწის ქერქისაგან, მანტიისაგან ( ეს უკანასკნელი დედამიწის ქერქთან ერთად შეადგენს ლითოსფეროს) და ბირთვისაგან.
ეს აგებულება დადგენილ იქნა სეისმური ტალღის მიწისძვრის კერიდან ზედაპირის სხვადასხვა წერტილებამდე გავრცელების შესწავლით. სეისმური ტალღის გავრცელების სიჩქარე უეცრად იცვლება ერთი ფენიდან მეორე ფენაში გადასვლისა, რაც ფენების შედგენილობის განსხვავებითაა გამოწვეული. დედამიწის ასეთი აგებულება ადვილად იხსნება მისი ჩამოყალიბების ისტორიით – მეტეორიტების აკრეციით, რამა გამოიწვია თხევად ფაზაში მისი განშრევება სიმკვრივის კლებადობით ბირთვიდან ქერქის მიმართულებით.





 
                                                                                                                                                         

ლითოსფერო

დედამიწის ქერქი მყარი დედამიწის ზედა ნაწილია, მისი ზედაპირი ძალიან ახალგაზრდაა. მანტია გამოყოფილია სეისმური ტალღის სიჩქარის მკვეთრი გაზრდით – (მოჰოროვიჩიჩის საზღვრით. არსებობს ორი სახეობის ქერქი: ოკეანური და კონტინენტური. კონტინნეტური ქერქის აგებულებაში გამოიყოფა სამი გეოლოგიური შრე: დანალექი სარჩული, გრანიტული და ბაზალტური. ოკეანური ქერქი ძირითადად ფუძური შედგენილობის ქანებისაგან შედგება, რომელსაც ზემოდან ეკვრის დანალექი სარჩული.
დედამიწის ქერქი დაყოფილია სხვადასხვა სიდიდის ლითოსფერულ ფილებად, რომლებიც ერთმანეთის მიმართ გადადგილდებიან. ამ მოძრაობებს აღწერს ტექტონიკა.

სამყაროს გეოცენტრიული და ჰელიოცენტრული სისტემები 

                   

 როგორც ცნობილია ანტიკური ხანის მეცნიერები დედამიწას სამყაროს ცენტრად მიიჩნევდნენ. გეოცენტრულ სისტემას ქადაგებდნენ ძველი ბერძენი სწავლულები. გეოცენტრულ სისტემას ქადაგებდნენ ძველი ბერძენი სწავლულები:არისტოტელე და პტოლემე.

                                                                                                     

პტოლემესეული გეოცენტრული სისტემა

გეოცენტრული სისტემა -პირველი კოსმოლოგიური მოდელი, წარმოდგენილი კლავდიუს პტოლემეოსის მიერ რომლის დროსაც საზოგადოებას სწამდა, რომ უძრავი დედამიწა იყო როგორც უხილავი ისე ხილული სამყაროს ცენტრი, რომლის გარშემოც ბრუნავდა არა მარტო მთვარე არამედ მზეც და ვარსკვლავებიც. ეს სისტემა მეცნიერებაში დაახლოებით ათას ხუთასი წლის განმავლობაში ბატონობდა. თუმცაღა თვით ეს სისტემაც კაცობრიობას თავიდანვე არ ქონია, არამედ იხვეწებოდა საუკუნეების მანძილზე. სწორედ ამ ევოლუციის ჯაჭვის ბოლოში მდებარეობს ახალი, გელიოცენტრული სისტემის ალტერნატივა - ჰელიოცენტრული სისტემა.რეალურად გეოცენტრულმა სისტემამ კრახი განიცადა, იმის დაჯერება იმდროინდელ არც მეცნიერებს და არც რელიგიურ მოღვაწეებს სურდათ.





                             ჰელიოცენტრული სისტემა

                                                                                                  პოლონელმა მეცნიერმა ნიკოლოზ კოპერნიკმა



(1473_1543 წ.წ.) პირველმა აიტაცა ადრე გამოთქმული ცალკეული მოსაზრებები იმის შესახებ, რომ არა დედამიწა, არამედ მზე მდებარეობს, როგორც ცენტრალური ვარსკვლავი პლანეტთა სისტემის ცენტრში და ყველა პლანეტა მის გარშემო წრიულ ორბიტაზე მოძრაობს. კოპერნიკი ამ იდეას თითქმის 20 წლის მანძილზე ამუშავებდა მათემატიკურად ჰელიოცენტრული შეხედულების მიღებამდე




ჰელიოცენტრული მსოფლმხედველობის ცნობილი წარმომადგენელი იყო გალილეო გილეი, რომელიც საკუთარი გამოთვლების საფუძველზე დარწმუნდა ამ მსოფლმხედველობის სისწორეში. აქედან გამომდინარე, ცნობილი სწავლული ეკლესიას და მის მიერ გეოცენტრული მსოფლმხედველობის აშკარა აღიარებას დაუპირისპირდა.

<iframe width="425" height="350" frameborder="0" scrolling="no" marginheight="0" marginwidth="0" src="http://maps.google.com/maps?f=q&amp;source=embed&amp;hl=en&amp;geocode=&amp;q=Largge+hHadron+Collinder&amp;aq=&amp;sll=46.234326,6.053211&amp;sspn=0.000434,0.000852&amp;ie=UTF8&amp;ll=46.234326,6.053211&amp;spn=0.000434,0.000852&amp;t=h&amp;z=14&amp;layer=c&amp;cbll=46.234315,6.05321&amp;panoid=B5OhPyTprxOtS2NGg1lXTw&amp;cbp=12,19.52,,2,0.38&amp;output=svembed"></iframe><br /><small><a href="http://maps.google.com/maps?f=q&amp;source=embed&amp;hl=en&amp;geocode=&amp;q=Largge+hHadron+Collinder&amp;aq=&amp;sll=46.234326,6.053211&amp;sspn=0.000434,0.000852&amp;ie=UTF8&amp;ll=46.234326,6.053211&amp;spn=0.000434,0.000852&amp;t=h&amp;z=14&amp;layer=c&amp;cbll=46.234315,6.05321&amp;panoid=B5OhPyTprxOtS2NGg1lXTw&amp;cbp=12,19.52,,2,0.38" style="color:#0000FF;text-align:left">View Larger Map</a></small>